VẬN DỤNG LUẬT TỤC Ê ĐÊ, MNÔNG TRONG PHÒNG, CHỐNG DỊCH COVID-19
Trong bối cảnh dịch COVID-19 đang có những diễn biến phức tạp, một số thôn buôn trong tỉnh có số ca nhiễm bệnh cao. Vận dụng luật tục vào tuyên truyền sâu rộng các biện pháp phòng chống dịch; chủ trương của Đảng và Nhà nước sẽ mang lại hiệu quả thiết thực.
Đoàn kết, tương thân tương ái từ lâu đã là một truyền thống tốt đẹp của nhân dân các dân tộc Đắk Lắk nói riêng và cả nước nói chung. Người Ê đê thường nhắc nhau:
Ktrŏ djuh đru bi ba, ktrŏ êa đru bi gui, hnui pưk sang đru bi hgŭm ngă, ruă kŏ asei đru bi dlăng.
Hdĭp bi lu kpiê, djiê bi lu dơr, wơr bĭt klei bi đru mtô.
Blŭ si sa knga, ha bi sa asăp, bi khăp ư sa klei anăn s’aĭ.
Jih dĭng buăl hlăm sang, yan ƀuôn, jih amuôn adei dŭm anei kơ adih bi đru s’aĭ.
(Củi nặng thì mang giúp, nước nặng thì gùi giúp, việc nhà người chậm thì ta phải giúp làm, khi ốm đau phải cùng nhau trông nom săn sóc.
Sống thì phải có nhiều ché rượu cần, chết thì phải có đông người chôn, nếu quên truyền thống đó thì phải nhắc nhở.
Khi nói thì phải cùng nghe và hiểu, nói phải thống nhất, cùng thương yêu đồng lòng theo truyền thống đó.
Tất cả những người trong nhà, tất cả anh em cùng họ hàng, dân làng đây đó đều cùng giúp đỡ nhau).
Hiện nay, tình đoàn kết, tương thân tương ái được thể hiện bằng việc quan tâm đến sức khỏe của cộng đồng, đối với các thôn buôn không có dịch: cần hạn chế tập trung đông người ở các đám tang, chỉ ra ngoài khi có việc thật sự cần thiết,... thực hiện nghiêm việc đeo khẩu trang, khử khuẩn, khoảng cách. Tại những nơi có ca bệnh lây nhiễm trong cộng đồng, cần nghiêm túc thực hiện các quy định về cách ly xã hội theo chủ trương của Nhà nước.
Dịch bệnh COVID-19 với các biến thể có tốc độ lây lan cao, gây nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng của con người, việc nâng cao ý thức phòng, chống dịch bệnh, để tránh lây lan cho buôn làng là yêu cầu vô cùng cấp thiết, trong luật tục Mnông đã có lời răn dạy:
Bon he geh nuh srê
Ne mâu dơi lăp bon bu
Tơ lah he lăp bon bu
Jêng he njun nuh srê an bon bu
Bon bu geh nuh srê
He mâu dơi lăp bon bu
Tơ lah he lăp bon bu
Jêng lah he vĩng nuh srê
Nsit mrê ma kau bon nơm
Bon mình có bệnh lây truyền
Mình không được vào bon khác
Nếu ta vào bon họ
Tức là truyền bệnh cho bon đó
Nếu bon họ có bệnh truyền nhiễm
Ta không được vào bon của họ
Nếu ta vào bon của họ
Tức là ta rước bệnh về bon mình
Mang bệnh về đầu độc bon làng
Luật tục Mnông cũng dành hẳn một điều luật để khẳng định: các tội phạm đều phải xét xử, do đó tội lây lan dịch bệnh cũng sẽ bị xử phạt bởi vì:
Unh hit pâm dĩng nh’hât
Dak hoch bât dĩng suăt
Dôih mbĩr kuaih dĩng jir
Lửa đã cháy thì dập mới tắt
Nước đã chảy thì đắp mới cạn
Tội đã phạm thì phải đền, phạt
Có làm như vậy thì:
Oh nâu tâm r’nglăp dĩng ueh
Băp kon tâm r’nglăp dĩng ueh
Ndũl deh tâm r’nglăp dĩng ueh
Anh em mới đoàn kết
Cha và con mới thuận hoà
Bà con ta mới thân ái
Cùng chung tay đẩy lùi dịch bệnh COVID-19, thực hiện nghiêm quy tắc 5K về phòng chống dịch, các quy định trong thời gian thực hiện giãn cách xã hội, cũng như các biện pháp phòng, chống dịch do Đảng và Nhà nước đang triển khai là trách nhiệm của mỗi người dân và của cả cộng đồng, bởi vì:
Asei mlei thâo kriê dlăng
Anăn kơh drei dưi čoh bruă ngă hma
Phải biết giữ gìn sức khoẻ
Ta mới có sức cuốc rẫy phát nương
Sa ai răng mgang ƀuôn sang
Anăn jing bruă ngă kơ jih jang mnuih ƀuôn sang
Hãy cùng nhau bảo vệ buôn làng
Đó là trách nhiệm của mỗi người dân trong buôn
Được lưu truyền và gìn giữ bằng ngôn ngữ truyền miệng dưới dạng lời nói vần, trước những thăng trầm, biến đổi của cuộc sống, trải qua hàng trăm năm, luật tục Ê đê, Mnông vẫn còn nguyên giá trị, mãi là điểm sáng văn hoá của các cư dân tại chỗ sinh sống trên cao nguyên Đắk Lắk.
GD&TT