Giáo dục tại bảo tàng là một lĩnh vực chuyên biệt nhằm phát triển và tăng cường vai trò giáo dục không chính quy, với mục tiêu chính là thu hút công chúng tham gia trải nghiệm, kích thích sự tò mò và hứng thú của họ đối với hiện vật và các bộ sưu tập của bảo tàng. “Các bảo tàng có vai trò quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ giáo dục cho người sử dụng cả người lớn và trẻ em. Một số dịch vụ giáo dục tạo nhiều điều cho việc phục vụ công tác giảng dạy ngay trong bảo tàng” (Cơ sở Bảo tàng học của Timothy Ambrose và Crispin Paine).

Kể từ khi thực hiện Kế hoạch số 1788/KHPH-SVHTTDL-SGDĐT ngày 26/9/2018 giữa Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Sở Giáo dục và Đào tạo về việc tuyên truyền, giáo dục các giá trị di sản văn hóa cho học sinh trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2018-2020, định hướng đến 2025, Bảo tàng Đắk Lắk đã không ngừng đổi mới, đa dạng hóa các hình thức giáo dục di  sản, nhằm từng bước thích ứng kịp thời với xu hướng giáo dục chung của xã hội. Tính đến tháng 4/2025 Bảo tàng Đắk Lắk tiếp đón hơn 110.000 lượt học sinh đến tham quan, học tập trực tiếp, hơn 68 chương trình giáo dục trải nghiệm tại trường học và Bảo tàng được tổ chức thu hút 105.872 học sinh; 102 buổi học trực tuyến với hơn 3.000 học sinh tham gia, gần 22.000 sinh viên từ các trường đại học, cao đẳng… đến học tập và nghiên cứu. Không chỉ là số lượng, điều quan trọng là những trải nghiệm ấy đã khơi dậy cảm xúc, sự hứng thú cho du khách cũng như những em học sinh để từ đó mọi người cùng nhận thức về trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ, bảo vệ văn hóa dân tộc.

Bảo tàng Đắk Lắk đã và đang tích cực, chủ động đổi mới cách tiếp cận và phương thức thực hiện phù hợp xu thế phát triển, tạo nên sự chuyển biến mạnh mẽ từ bảo tàng đến lớp học và từ lớp học trở lại bảo tàng. Trên cơ sở tận dụng nguồn hiện vật và những bộ sưu tập hiện có, Bảo tàng Đắk Lắk đã triển khai nhiều giải pháp, chương trình trải nghiệm giáo dục di sản văn hóa truyền thống của địa phương, cụ thể:

Thứ nhất: Đa dạng hóa hình thức trưng bày và hướng dẫn tham quan. Việc kết hợp hướng dẫn, thuyết minh truyền thống với học liệu trực quan như video, các trò chơi trí tuệ và trò chơi thân thể… không chỉ tăng tính sinh động mà còn kích thích trí tò mò, giúp học sinh, sinh viên trải nghiệm trực quan, dễ dàng tiếp nhận và ghi nhớ kiến thức.

Thứ hai: Tiếp cận “hiện vật sống” qua giao lưu nhân chứng lịch sử. Những câu chuyện từ nghệ nhân, người cao tuổi, hay cựu chiến binh mang đến góc nhìn chân thực, xúc động về lịch sử. Đây là cách thức hiệu quả để biến những bài học di sản tưởng chừng khô khan thành những nội dung sống động, giàu cảm xúc.

Thứ ba: Trò chơi tương tác - Học mà chơi, chơi mà học. Lồng ghép các trò chơi thử thách trí tuệ gắn với hiện vật bảo tàng, nhằm củng cố kiến thức một cách tự nhiên và thu hút giới trẻ.

Thứ tư: Mở rộng hợp tác liên ngành, phối hợp với cơ quan, tổ chức nhà nước và tư nhân như: trường học, đơn vị quân đội, các câu lạc bộ thiện nguyện, ... mở rộng đối tượng tham gia, lan tỏa sâu rộng văn hóa truyền thống của dân tộc, tạo sự kết nối cộng đồng, nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Phối hợp trong công tác giáo dục di sản văn hóa là chìa khóa thành công

Thứ năm: Phát triển học liệu chuyên biệt, học liệu giáo dục di sản nội bộ của Bảo tàng Đắk Lắk như: học liệu giấy, video tư liệu, bài giảng điện tử từng bước được thiết kế khoa học, phù hợp với lứa tuổi học sinh, sinh viên. Đặc biệt, bước đầu ứng dụng công nghệ AI để tạo ra các nội dung sinh động, hấp dẫn, giúp học sinh, sinh viên dễ dàng tiếp cận và tự nghiên cứu. 

Thứ sáu: Trải nghiệm di sản văn hóa: Việc tổ chức các chương trình trải nghiệm di sản văn hóa gắn với nghi lễ, lễ hội truyền thống của các dân tộc không chỉ là phương thức góp phần bảo tồn và phát huy các văn hóa mà còn giáo dục lòng tự hào dân tộc cho học sinh, để tiếp nối những truyền thống tốt đẹp từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Thứ bảy: Ứng dụng công nghệ số để bứt phá, từ các nền tảng AI như ChatGPT có thể hỗ trợ xây dựng nội dung tương tác, trong khi công cụ chỉnh sửa video giúp thiết kế tài liệu hấp dẫn. Số hóa hiện vật bằng công nghệ 3D sẽ mở ra cơ hội tham quan ảo, tiếp cận rộng rãi hơn. 

Những giải pháp trên khẳng định quá trình nỗ lực của Bảo tàng Đắk Lắk trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản và đổi mới phương pháp giáo dục. Khi được triển khai đồng bộ, các chương trình không chỉ mở rộng hiểu biết về văn hóa truyền thống mà còn ươm mầm cho thế hệ trẻ trong tương lai.

Quá trình giáo dục văn hóa truyền thống đã hình thành một vòng tuần hoàn ý nghĩa: từ bảo tàng lan tỏa đến trường học và từ giảng đường quay trở về với không gian di sản. Đây là hành trình kép, vừa trao truyền tri thức, vừa bồi đắp bản sắc, tạo nên mối liên kết bền chặt giữa quá khứ và hiện tại. Với sứ mệnh cao cả, Bảo tàng Đắk Lắk tự hào là người bạn đồng hành tin cậy của ngành giáo dục trong việc hình thành nhân cách văn hóa cho thế hệ trẻ. Bằng tinh thần đổi mới không ngừng, bảo tàng không đơn thuần là “ngôi nhà của quá khứ” mà đang trở thành “bệ phóng tương lai” - nơi mỗi bạn trẻ khi bước đi sẽ mang theo hành trang là tình yêu di sản, được ươm mầm từ những trải nghiệm đáng nhớ.