Cảnh quan Di chỉ Thác Hai

Với tổng diện tích khai quật là 26,88m², các nhà khảo cổ đã tiến hành nghiên cứu địa tầng ở độ sâu lên đến 2,1m và xác định được một tầng văn hóa dày từ 1,8m đến 2,0m. Điều này cho thấy quá trình cư trú liên tục và lâu dài của cư dân cổ tại đây. Các lớp đất được phân chia rõ ràng, từ lớp mặt canh tác đến lớp sinh thổ, chứa đựng các di tích và di vật khá phong phú.

Hố khai quật năm 2025

Về Di vật đoàn khai quật đã thu thập được tổng cộng 1.218 di vật, trong đó có nhiều loại hình khác nhau như:

Đồ đá, đây là loại di vật chủ đạo khẳng định tính chất công xưởng của di chỉ. Đáng chú ý là sưu tập 551 mũi khoan hoàn chỉnh và 67 phác vật mũi khoan, cho thấy quy trình chế tác mũi khoan diễn ra tại chỗ. Bên cạnh đó còn có 90 tiêu bản bàn mài, 28 mảnh đá trang sức vỡ (có 10 mảnh có dấu vết cưa/khoan dở), cùng nhiều loại hình khác như rìu, hòn ghè và bàn kê…

Đồ gốm, Gốm xuất hiện rải rác trong tầng văn hóa, với nhiều loại hình như nồi, vò, bát bồng. Đặc biệt, một dải gốm vỡ nát có kích thước lớn, thân dày, được phát hiện ở lớp 3-4, gợi mở về những đồ dùng có kích thước lớn phục vụ đời sống hoặc sản xuất.

Đồ thủy tinh, đợt khai khai quật này đã phát hiện 442 hạt chuỗi thủy tinh và nhiều mảnh vỡ vòng tay được tìm thấy. Sự xuất hiện của các hạt chuỗi thuộc nhóm Indo-Pacific và mảnh vòng tay có mặt cắt ngang hình tam giác – sự xuất hiện khá dày đặc của đồ trang sức bằng thủy tinh (hạt chuỗi) gợi mở vấn đề cần nghiên cứu thêm, liệu việc chế tác đồ trang sức thủy tinh có diễn ra ở đây.

Về Di tích, ngoài di vật các đoàn khai quật còn tìm thấy nhiều di tích có giá trị, góp phần làm rõ chức năng của di chỉ:

Cụm mộ gốm, trong hố khai quật xuất hiện ba cụm mộ gốm ở độ sâu 150cm - 180cm, trong đó có cả các loại hình bát bồng chân cao và nồi vò. Điều này củng cố thêm tính chất mộ táng tại di chỉ.

Cụm đất cháy, xuất hiện cụm đất cháy ở góc tây bắc hố khai quật, nằm gần khu vực có mật độ hạt chuỗi thủy tinh. Theo nhận định ban đầu, đây có thể là dấu vết của hoạt động đốt lửa sinh hoạt hoặc là dấu vết hoạt động sản xuất thủ công nghiệp tại chỗ.

Ý nghĩa và tầm quan trọng của đợt khai quật lần thứ tư

Cuộc khai quật lần thứ tư đã tiếp tục khẳng định Di tích Thác Hai là một di tích phức hợp, với ba chức năng chính: cư trú - mộ táng và công xưởng chế tác. Những phát hiện mới làm sáng tỏ mối quan hệ văn hóa của cư dân Thác Hai. Các di vật như gốm thân gãy góc, bôn/rìu răng trâu và hạt chuỗi Indo-Pacific cho thấy sự giao lưu mật thiết với các nền văn hóa Tiền Sa Huỳnh - Sa Huỳnh ở ven biển miền Trung và các di chỉ ở Campuchia. Đặc biệt, Thác Hai nổi lên như một trung tâm thủ công nghiệp quan trọng, không chỉ sản xuất để tự cung tự cấp mà còn để trao đổi thương mại liên vùng.

Đây là minh chứng cho thấy Tây Nguyên trong quá khứ không hề cô lập mà là một mắt xích quan trọng trong mạng lưới giao thương khu vực và quốc tế, có thể đã kết nối các trung tâm văn minh lớn từ sớm.

Kết quả của đợt khai quật này đã bổ sung thêm nhiều bằng chứng khoa học quý giá, làm nổi bật tầm quan trọng của Thác Hai trong bức tranh lịch sử Việt Nam. Việc hành động kịp thời để bảo tồn di chỉ không chỉ là trách nhiệm mà còn là cách chúng ta gìn giữ kho tàng văn hóa của cha ông, góp phần làm phong phú thêm di sản văn hóa của dân tộc.