Di tích lịch sử Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya là căn cứ xuyên suốt trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; là nơi bảo vệ và lưu thông tuyến hành lang chiến lược của ta nối liền từ Bắc vào Nam, từ các tỉnh duyên hải miền Trung lên Tây Nguyên, để vận chuyển sức người, sức của từ hậu phương ra tiền tuyến; là nơi đưa đón các đồng chí lãnh đạo từ Trung ương vào chiến khu; là căn cứ đầu não gắn liền với sự phát triển của cách mạng tỉnh Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung. Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya ghi nhận nhiều sự kiện, chiến công hiển hách và đánh dấu sự trưởng thành của Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk trong hai cuộc kháng chiến.

Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk lần thứ I (tháng 8/1960)

Tháng 8/1960, được sự chỉ đạo của Liên khu ủy V, tỉnh Đắk Lắk (B3) triệu tập Hội nghị đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ I (Hội nghị đại biểu được cấp trên chuẩn y như Đại hội), có 50 đại biểu được bầu từ các huyện và các cơ quan của tỉnh. Đại hội họp tại suối Ea Hiăng thuộc Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya, đồng chí Nguyễn Mô (Tư Khiêm) đại diện Liên tỉnh IV và Liên khu ủy V về dự và chỉ đạo Đại hội. Đại hội đã bầu ra Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh gồm 13 đồng chí. Đồng chí Hồng Ưng được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy.

Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk (B3) lần thứ I (8/1960) đánh dấu bước phát triển và trưởng thành của Đảng bộ thông qua những năm đầu đấu tranh chống Mỹ - Diệm, đồng thời tăng cường thêm sự đoàn kết, nhất trí trong Đảng bộ, củng cố lòng tin trong cán bộ, đảng viên.

Cũng tại địa điểm tổ chức Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ I, Tỉnh ủy Đắk Lắk đã quyết định thành lập lực lượng vũ trang chính quy của tỉnh (Tỉnh đội) để kịp thời phát động và mở các chiến dịch tấn công địch trên địa bàn toàn tỉnh.

Sau Đại hội, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy đã họp quyết định phải nhanh chóng phát triển lực lượng để đưa đấu tranh quân sự song song với đấu tranh chính trị, khẩn trương đưa lực lượng vũ trang ra hoạt động. Phong trào cách mạng trên toàn tỉnh Đắk Lắk (B3) chuyển lên sôi nổi, mạnh mẽ với những đợt đồng khởi, giành làm chủ vùng nông thôn cuối những năm 1960 – 1961, góp phần làm thất bại âm mưu chiếm đất dành dân của địch.

Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk lần thứ II (tháng 8/1963)

Đầu năm 1962, Mỹ - Diệm triển khai thực hiện kế hoạch gom dân lập ấp chiến lược ở tỉnh Đắk Lắk, với những thủ đoạn tàn bạo. Cuối năm 1962, chúng dồn dân ở khu vực Sông Ba lập 20 ấp chiến lược, ở Tây Nam Cheo Reo (vùng quanh Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ – Dliê Ya) chúng gom và lập 13 ấp dọc đường số 7bis, khu vực phía Nam Cheo Reo và 40 buôn vùng M’Drắk, vùng Buôn Hồ chúng cho dồn ra dọc đường 14 để lập các ấp ở tại K61 (Bắc Buôn Ma Thuột).

Đối phó với âm mưu gom dân lập ấp của Mỹ - Diệm, tại Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya, Tỉnh ủy Đắk Lắk đã kịp thời chỉ đạo quân và dân các dân tộc trên toàn tỉnh đứng lên phá ấp chiến lược. Do đó giữa năm 1962, lực lượng vũ trang triển khai nhiều hoạt động trên khắp địa bàn Đắk Lắk (B3), lợi dụng vị trí hiểm trở, những nơi địch phân bố quân mỏng ta tấn công và đánh những trận lớn tiêu hao sinh lực địch, hỗ trợ cho quần chúng khắp nơi nổi dậy phá ấp chiến lược giải phóng nông thôn, góp phần làm thất bại “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ - Ngụy.

Tháng 8/1963 Đảng bộ B3 (Bắc Đắk Lắk) tiến hành Đại hội lần thứ II của tỉnh, Đại hội kiểm điểm tình hình và sự chỉ đạo của tỉnh trong thời kỳ địch chuyển sang chiến tranh đặc biệt và đề ra phương hướng nhiệm vụ, trong đó tập trung vào nhiệm vụ trung tâm là phát động quần chúng phá kìm, phá ấp giành lại nông thôn. Đại hội đặt mạnh công tác xây dựng Đảng, tăng cường sự đoàn kết nhất trí trong Đảng bộ, khắc phục tư tưởng ngại gian khổ, co thủ, rụt rè, tập trung cho công tác tấn công ra phía trước. Đại hội đã bầu Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk (khóa II), đồng chí Nguyễn Liên (Bốn Đạo) được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy.

Sau Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ II, với sự chỉ đạo kịp thời của Tỉnh ủy Đắk Lắk, trong hai năm 1964 - 1965 quân và dân Đắk Lắk (cả B3 và B5) đã chủ động tấn công quân sự cũng như phát động quần chúng nổi dậy phá ấp chiến lược, kết hợp với công tác binh - tề - vận nên ta đã phá vỡ được 3/5 ấp chiến lược trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, trong đó có 30 dinh điền và đồn điền được giải phóng hoàn toàn.

Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk lần thứ VI (tháng 9/1973)

Sau 07 năm cơ quan Tỉnh ủy chuyển vào đóng ở cánh Nam và Tỉnh ủy Đắk Lắk đã tổ chức được 03 kỳ Đại hội (Đại hội III, IV, V). Cuối năm 1972 cơ quan Tỉnh ủy Đắk Lắk được chuyển ra lại Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya để kịp thời chỉ đạo phong trào đang phát triển nhanh, nhất là việc thực thi Hiệp định Paris.

Tháng 9/1973, Tỉnh ủy Đắk Lắk tổ chức Đại hội đại biểu Đảng bộ lần thứ VI, họp tại suối Ea Mdlan trong Khu căn cứ Cư Jŭ - Dliê Ya. Đại hội đánh giá tình hình, xác định nhiệm vụ chống lấn chiếm, bình định và giữ vững vùng mới giải phóng, chuẩn bị mọi điều kiện cho cách mạng trong tỉnh, xây dựng vùng hành lang an toàn, tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch; học tập quán triệt Nghị quyết 21 của Trung ương và bàn nhiệm vụ nhiệm kỳ sau, Đại hội bầu Ban Chấp hành, Ban Thường vụ gồm 7 đồng chí. Đồng chí Huỳnh Văn Cần được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy. Đại hội cử đoàn đại biểu của tỉnh gồm 7 đồng chí dự Hội nghị Đại biểu lần thứ III của Khu ủy V họp cuối năm 1973.

Năm tháng đã trôi qua, Khu căn cứ kháng chiến Cư Jŭ - Dliê Ya mãi là địa chỉ đỏ ghi dấu những chiến công hiển hách, khẳng định sự trưởng thành, lớn mạnh của Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk trong kháng chiến; đóng góp cho lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc về kinh nghiệm xây dựng căn cứ địa cách mạng và phát triển chiến tranh du kích vùng địch hậu; nơi đào tạo cán bộ và cung cấp nhân lực nòng cốt để bổ sung cho các đơn vị vũ trang; nơi Đảng bộ và chính quyền Đắk Lắk đã đề ra những chính sách và sự chỉ đạo kịp thời để lãnh đạo cách mạng tỉnh Đắk Lắk đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, góp phần vào thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.