Chi đội Nam tiến là đơn vị giải phóng quân, được thành lập tại Thủ đô Hà Nội. Lực lượng chủ yếu là công nhân, thanh niên xung phong làm việc ở các nhà máy, công xưởng có nhiệm vụ vừa bảo vệ thành quả cách mạng Việt Nam sau ngày Quốc Khánh 02/9/1945, vừa có nhiệm vụ huấn luyện cấp tốc để bổ sung lực lượng cán bộ cho miền Nam. Nhận nhiệm vụ, Chi đội Nam tiến lên đường vào Nam, sau một thời gian hành quân vất vả, đến khoảng 10 giờ, ngày 01/12/1945, đoàn quân Nam tiến có mặt tại thị xã Buôn Ma Thuột và nghỉ chân tại đồn Bảo An binh (nay là Di tích lịch sử Địa điểm lưu niệm các chiến sĩ Nam tiến tại Buôn Ma Thuột, số 05 đường Lê Duẩn, thành phố Buôn Ma Thuột).

Với dã tâm xâm lược nước ta một lần nữa, chính phủ Pháp đã thành lập một đạo quân viễn chinh để tái chiếm Đông Dương và âm mưu thôn tính toàn miền Nam Việt Nam. Cuối tháng 11/1945, dưới sự hậu thuẫn của quân Anh, Pháp bắt quân Nhật dẫn đường từ miền Đông Nam Bộ theo đường 14 đánh lên Tây Nguyên, tấn công Đắk Lắk. Ngày 30/11/1945, quân Pháp bất ngờ dùng bộ binh và cơ giới tấn công tuyến phòng thủ của ta tại ngã ba Ba ranh giới. Do tương quan lực lượng chênh lệch lại chưa nắm rõ được tình hình, thực lực của kẻ thù, phòng tuyến của ta tạm thời bị phá vỡ, liên lạc với Ban Chỉ huy tỉnh bị cắt đứt. Quân địch cướp xe của ta, giương cờ đỏ sao vàng chạy về thị xã Buôn Ma Thuột.

Khoảng 15 giờ ngày 01/12/1945 (nhằm ngày 27/10 năm Ất Dậu), thực dân Pháp tấn công vào thị xã Buôn Ma Thuột, đồng chí Đỗ Tín, phân đội trưởng báo động cho các chiến sĩ nhanh chóng triển khai các phương án chống địch. Vừa bố trí xong lực lượng, thì quân Pháp bắn đạn, pháo cối tới tấp, dùng đại liên quét vào đội hình của ta gây nhiều thương vong. Lực lượng của ta lúc bấy giờ tuy ở thế yếu, lại bị động đối phó, mỗi chiến sĩ chỉ được trang bị một khẩu súng trường, vài chục viên đạn, nhưng tất cả rất kiên cường chống trả, lợi dụng các ụ mối, gốc cây, kiên quyết đánh địch, hết đạn thì dùng dao găm, lưỡi lê, báng súng đánh giáp lá cà, tay không vật nhau với địch. Có đồng chí bị trúng đạn, biết không thể qua khỏi, đồng chí đã lấy hết sức còn lại hô to:

“Đả đảo thực dân Pháp xâm lược, hỡi anh em thà chết chứ nhất định không chịu đầu hàng giặc”.

Tuy lực lượng mỏng, lại bị động đối phó nhưng các chiến sĩ vẫn chiến đấu rất kiên cường, dũng cảm chiến đấu cho đến hơi thở cuối cùng. Sau khi bao vây tấn công đoàn quân Nam tiến, thực dân Pháp tiếp tục tiến quân vào trung tâm thị xã Buôn Ma Thuột và các ngả đường, đi đến đâu chúng dùng súng nã đạn, pháo cối gây thương vong cho rất nhiều người dân, nhất là phụ nữ, người già và trẻ em của làng Lạc Giao. 

Hơn 100 chiến sĩ Nam tiến và đồng bào làng Lạc Giao đã ngã xuống, đây là những tổn thất to lớn, đau thương đối với quân và dân ta trong cuộc kháng chiến. Sự hy sinh của các đồng chí không chỉ góp phần vào sự nghiệp giải phóng của dân tộc mà còn để lại những bài học xương máu về lòng yêu nước, tình đoàn kết, ý thức cảnh giác trước những âm mưu của các thế lực thù địch. Khâm phục trước tấm gương anh dũng, bảo vệ quê hương của các chiến sĩ Nam tiến và thương tiếc đồng bào làng Lạc Giao. Nhân dân làng Lạc Giao đã lấy ngày 27/10 âm lịch hằng năm làm Ngày tưởng niệm các chiến sĩ hy sinh và đồng bào tử nạn. Với ý nghĩa lịch sử to lớn và ghi nhận sự chiến đấu anh dũng của các chiến sĩ cách mạng trong sự kiện ngày 01/12/1945, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xếp hạng Địa điểm lưu niệm các chiến sĩ Nam tiến tại Buôn Ma Thuột là Di tích lịch sử quốc gia, đây là một trong những địa chỉ đỏ giáo dục dục truyền thống cách mạng về tinh thần quật khởi, kiên cường, anh dũng trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm của ông cha ta cho các thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Dâng hương tại Di tích Địa điểm lưu niệm các chiến sĩ Nam tiến tại Buôn Ma Thuột

Năm 2024, Lễ tưởng niệm các chiến sĩ Nam tiến hy sinh và đồng bào làng Lạc Giao tử nạn năm 1945 được tổ chức từ chiều ngày 26/11 đến ngày 27/11/2024 (nhằm ngày 26/10 đến ngày 27/10 năm Giáp Thìn). Lễ tưởng niệm là một hoạt động có ý nghĩa, mang đậm nét văn hóa của dân tộc Việt Nam, thể hiện sự tri ân, tôn kính và lòng biết ơn sâu sắc đối với công lao to lớn của các chiến sĩ và đồng bào đã anh dũng hy sinh tại Buôn Ma Thuột năm 1945. Qua đó, giáo dục lòng yêu nước và truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”; nâng cao ý thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và toàn xã hội, nhất là thế hệ trẻ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc./.