Đồng chí Lê Tất Đắc sinh năm 1906, tại xã Hoằng Phúc, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, trong một gia đình giàu truyền thống yêu nước. Từ nhỏ, ông đã sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930.

Năm 1931, ông bị thực dân Pháp bắt, kết án 13 năm tù và bị đày đi Lao Bảo, sau đó chuyển sang Nhà đày Buôn Ma Thuột. Dù bị giam cầm trong điều kiện khắc nghiệt, ông vẫn kiên trung với lý tưởng cách mạng. Năm 1939, ông ra tù và tiếp tục hoạt động. Năm 1941, ông bị bắt tại Nam Đàn - Nghệ An, bị kết án 8 năm tù và đày trở lại Nhà đày Buôn Ma Thuột lần thứ 2. Năm 1942, ông vượt ngục thành công cùng hai đồng chí là Nguyễn Chí Thanh và Phan Doãn Giá, trải qua bao khó khăn gian khổ băng rừng, vượt suối và truy lùng gắt gao của kẻ thù, ông sống sót trở về tiếp tục hoạt động cách mạng cho đến ngày đất nước hoàn toàn giải phóng.

Trong những năm tháng bị giam cầm, đấu tranh đầy gian khổ tại Nhà đày Buôn Ma Thuột, nỗi nhớ quê hương, đặc biệt là hình bóng người mẹ già nơi quê nhà, luôn cháy bỏng trong tim ông. Chính tình cảm thiêng liêng ấy đã thôi thúc ông sáng tác bài thơ “Gửi các bà mẹ” vào năm 1941. 

GỬI CÁC BÀ MẸ

Hỡi hết thảy tâm hồn yêu quý,

Những bà già mẹ đẻ chúng tôi

Đã từng thổn thức bồi hồi

Đã từng khổ cực vì đời lũ con

Mờ mắt yếu mỏi mòn trông đợi

Rạn tim già tê tái nhớ thương

Tháng ngày ôm mối kinh hoàng

Sống trong những phút mơ màng sớm hôm

Xin đừng trách đàn con vụng nghĩ

Bỏ các bà sau lũy tre xanh

Dấn thân vào chốn ngục hình

Dửng dưng không chút động tình phân lý

Lòng chiến sĩ phải gì gỗ đá

Không biết thương, biết nhớ chi đâu?

Song vì xã hội nguy đau

Gọi người tâm huyết dự vào cứu thương

Lo tìm kế, tìm phương thần diệu

Để tiêu trừ ức triệu ương tai

Cho loài người được yêu vui

Trên đường hạnh phúc thảnh thơi nói cười

Ấy chúng con, những người đang đảm

Được phép đâu lộ cảm như người

Điền nhiên nuốt những ngậm ngùi

Lưỡi lê tâm khổ, nụ cười vẫn xinh

Cho con đà hy sinh hết thảy

Không đo lường, không nghĩ, không suy

So trong vũ trụ những gì

Tấm lòng bà mẹ vẫn thì quý hơn

Nếu cùng với giang sơn sống mãi

Tên các bà trong cõi lòng con

Trải bao gió dập mưa dồn

Mà hình ảnh mẹ không mòn không phai

Và những buổi chiều trời xa ngắm

Bóng tà dương thăm thẳm một màu

Tuổi già cảnh chết xa đâu

Đêm là cõi tối, đi sau ánh chiều

Nghĩ tới đó lòng xiêu xiêu động

Ôi các bà khó sống được lâu

Rồi đây để lại mối sầu

Trong lòng con trẻ mai sau trở về

Vì trách nhiệm nặng nề, to tát,

Chúng con đành chôn chặt tình yêu

Song khi bên cảnh đìu hiu

Chính là những phút hồn theo các bà

Ôi những giọt lệ già hoen máu

Là cường toan nhỏ thấu tim non

Trải bao gió dập mưa dồn

Khác nào búa đập ngực con nặng nề.

Các bà hãy vui đi khi hát,

Nơi xa xăm ru mát lòng con

Tưởng nghe những tiếng cười giòn

Xé tan u uất chờn vờn bao quanh

Lòng người mẹ hy sinh hơn hết

Hơn những ai tha thiết yêu đời

*

*  *

Công phu chưa chút đền bồi

Báo ân chưa được vài lời ủi an

Nay con trẻ bị thân ràng buộc,

Dù muốn sao khó được như lòng

Thôi đành lấy sự thành công

Mọi người dân tộc ước mong tháng ngày

Ấy quà quý mà đời đưa lại

Đền ơn nười đã phải hy sinh

Vì con chịu những cảnh tình

Gian nan, cực khổ, điêu linh hãi hùng

Chúng tôi nếu như không gặp mẹ,

Các bà già rủi bị mất con,

Cũng nên gác tủi gác buồn

Vui cùng thắng lợi của toàn nhân dân

Và xem đó là phần thưởng chính

An ủi mình trong cảnh nhớ thương.

Buôn Ma Thuột, năm 1941

Bài thơ không chỉ là lời tâm sự chan chứa yêu thương, là nỗi lòng da diết của người con xa mẹ, mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi tới những người mẹ Việt Nam đã lặng lẽ hy sinh, tần tảo nuôi con khôn lớn, tiếp sức cho con đi theo lý tưởng cách mạng. Họ là những người mẹ biết gạt nước mắt, âm thầm hy sinh cả tuổi xuân và hạnh phúc riêng vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.